พระราชประวัติ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหาเจษฎาราชเจ้า

พระราชประวัติ

พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ ก่อนเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ ทรงมีพระนามเดิมว่าพระองค์เจ้าทับ เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยและสมเด็จพระศรีสุลาลัย ประสูติเมื่อวันจันทร์ เดือน 8 แรม 10 ค่ำ จุลศักราช 1149 ตรงกับวันที่ 31 มีนาคม พ.ศ. 2330

ตอนท้ายรัชกาลที่ 1 สมเด็จพระบรมชนกนาถได้รับอุปราชาภิเษกเป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคล (ภายหลังจากกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาทเสด็จสวรรคต) พระองค์ได้ทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นพระเจ้าหลานเธอพระองค์เจ้าในพระราชวังบวร รับราชการในสมเด็จพระบรมชนกนาถต่างๆ จนเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัย เมื่อพระบาทสมเด็จพระบรมชนกนาถได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติสืบต่อมาเป็นพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนขึ้นเป็นพระเจ้าลูกยาเธอกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ เมื่อวันอาทิตย์ เดือน 10 แรม 3 ค่ำ ปีระกา พ.ศ. 2356 พระชนมายุ 26 พรรษา พระองค์ทรงมีราชการประจำคือทรงเป็นผู้บัญชาการกรมท่า กับโปรดให้จัดสำเภาหลวงออกไปค้าขาย ณ เมืองจีน และทรงบังคับราชการในกรมพระตำรวจอีกตำแหน่งหนึ่ง

นอกจากราชกิจดังกล่าวแล้ว พระองค์ทรงมีหน้าที่ในการป้องกันพระนครและทำการอันเป็นที่เจริญพระราชหฤทัยของสมเด็จพระบรมชนกนาถอีกด้วย กล่าวคือ เป็นแม่กองสร้างป้อมที่เมืองสมุทรปราการ 6 ป้อม คือ ป้อมประโคนชัย ป้อมนารายณ์ปราบศึก ป้อมปราการ ป้อมกายสิทธิ์ ป้อมผีเสื้อสมุทร และป้อมนาคราช

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงครองราชย์มาจนถึงปีวอก ฉศก จุลศักราช 1186 (พ.ศ. 2367) ก็ทรงพระประชวรไข้พิษอันร้ายแรงไม่รู้สึกพระองค์ ไม่ได้ทรงดำเนินพระบรมราชโองการพระราชทานมอบสิริราชสมบัติแก่ผู้ใด ด้วยทรงพระประชวรอยู่สามเวลาก็เสด็จสวรรคต พระบรมวงศานุวงศ์และเสนาบดี ได้ปรึกษาเห็นพ้องต้องกันและยอมถวายราชสมบัติแด่พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ เพราะเห็นว่าทรงพระปรีชาสามารถปฏิบัติราชการต่างพระเนตรพระกรรณมาโดยลำดับอยู่แล้ว ส่วนพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวซึ่งเป็นพระบรมโอรสาธิราชและยังมีพระชนมายุน้อย ทั้งยังเสด็จทรงผนวชในพระบวรพุทธศาสนาโดยทรงศรัทธาเลื่อมใส มิได้ทรงพระดำริมุ่งหมายที่จะให้มีเหตุการณ์บาดหมางในพระบรมราชวงศ์ ดังนั้น พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์จึงได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติเป็นพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 เมื่อวันพุธ เดือน 6 แรม 11 ค่ำ ปีวอก จุลศักราช 1186 ตรงกับวันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367

พระราชกรณียกิจ

การปกครอง คงเป็นไปตามแบบเดิมคือใช้ระบบการปกครองที่มีมาแล้วแต่รัชกาลก่อน มีการเปลี่ยนแปลงบ้างก็แต่การบริหารส่วนกลาง คือ โปรดให้รวมกรมพระคลังกับกรมพระกลาโหมเข้าด้วยกัน

งานพระราชพิธี คงรักษาขนบธรรมเนียมประเพณีไว้ดังเดิมไม่มีสิ่งใดเปลี่ยนแปลงมากนัก

การป้องกันรักษาพระนคร โปรดให้สร้างป้อมเพิ่มเติมทางด้านเมืองสมุทรปราการ สมุทรสาคร กาญจนบุรี ฉะเชิงเทรา เมืองนครเขื่อนขันธ์ เป็นต้น

การเศรษฐกิจ ปรากฏว่ามีรายได้จากการเก็บภาษีอากรมากขึ้น

การศาสนา ทรงสร้างวัด 3 วัด และทรงบูรณปฏิสังขรณ์ทั้งในพระนครนอกพระนคร

งานสถาปัตยกรรม วรรณคดี และศิลปะ สมัยนี้สิ่งก่อสร้างต่างๆ อันนับได้ว่าเป็นสถาปัตยกรรมของไทยสมัยรัชกาลก่อนๆ ได้ร่วงโรยลงด้วยอายุขัย ก็โปรดเกล้าฯ ให้ซ่อมแปลงอย่างแข็งขันทุกทาง เมื่อแรกสร้างพระนครนั้นวังหน้าใหญ่โตงดงามกว่าวังหลวง และทำเป็นตัวตึกก่ออิฐถือปูนโดยทั้งหมด ส่วนวังหลวงทำด้วยไม้โดยมาก เว้นแต่วัดพระศรีรัตนศาสดารามกับปราสาทราชมนเทียรเท่านั้นที่สร้างด้วยอิฐ ในรัชกาลนี้จึงทรงเปลี่ยนเป็นสร้างด้วยอิฐทั้งหมด และลักษณะของสถาปัตยกรรมมีรูปแบบของสถาปัตยกรรมจีนผสมอยู่มาก เพราะมีการติดต่อค้าขายกับจีนมาก ด้านวรรณคดี ก่อนเสวยราชสมบัติก็ปรากฏว่า พระองค์ทรงใฝ่พระทัยอยู่มาก เพื่อให้เป็นที่พึงพอพระราชหฤทัยของสมเด็จพระบรมชนกนาถ และเมื่อเสด็จขึ้นครองราชย์แล้วทรงสนับสนุนศิลปะทุกด้าน (เว้นไว้นาฏศิลป์)

พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จสวรรคต เมื่อวันพุธ ขึ้น 1 ค่ำ เดือน 5 ปีกุน จุลศักราช 1212 เวลา 8 ทุ่มห้าบาท (ตรงกับวันที่ 2 เมษายน พ.ศ. 2393)